Οι θεραπείες των παθήσεων της σπονδυλικής στήλης διακρίνονται σε συντηρητικές και χειρουργικές – επεμβατικές. Περιλαμβάνουν πολύ μεγάλο εύρος εφαρμογών, διαφορετικών τεχνικών και μπορούν να εφαρμόζονται παράλληλα, ή σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα, όπου είναι σκόπιμο. Υπάρχουν διαφορετικές επιλογές, ανάλογα με το ιατρικό πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί, με την ιατρική ένδειξη.
Κυρίως, όμως, ή επιλογή όποιας θεραπείας, συντηρητικής ή επεμβατικής, γίνεται αφού μελετηθεί συνολικά ο κάθε ασθενής, αναλυθεί το πρόβλημά του, το ιατρικό του προφίλ, οι λειτουργικές ανάγκες, οι απαιτήσεις του, οι προσδοκίες από τη θεραπεία και επιχειρηθεί μια πρόγνωση της καθημερινότητας του ασθενούς στο κοντινό, αλλά και πιο μακρινό μέλλον. Προσφέρεται μια εξατομικευμένη θεραπεία στον κάθε ξεχωριστό άνθρωπο – ασθενή. Με άλλα λόγια, προσαρμόζεται η θεραπεία στον ασθενή και όχι ο ασθενής στη θεραπεία – τεχνική.
Η πρωτεύουσα συντηρητική θεραπεία είναι η φαρμακευτική αγωγή. Χορηγούνται παυσίπονα – αναλγητικά φάρμακα, για να αντιμετωπίσουν τον πόνο που η κάθε πάθηση της σπονδυλικής στήλης προκαλεί, είτε μέσω επώδυνου μυϊκού σπασμού, είτε μέσω φλεγμονώδους νευρικής ή οστικής αντίδρασης. Δεν πρέπει να πονούμε, δεν πρέπει να έχουμε επώδυνο αίσθημα δυσφορίας. Μειώνοντας τον πόνο μπορούμε να διαχειριστούμε καλύτερα την καθημερινότητα μας και αυτό καθ’ εαυτό το πρόβλημα της σπονδυλικής στήλης. Μπορούμε να ακολουθήσουμε ευκολότερα και περισσότερο αποτελεσματικά πιθανή λειτουργική – φυσικοθεραπευτική θεραπεία και, στην περίπτωση που έχουμε χειρουργηθεί, μπορούμε να κινητοποιηθούμε γρηγορότερα, να μπούμε ευκολότερα στην καθημερινότητά μας, να αποφύγουμε μετεγχειρητικές επιπλοκές από την κατάκλιση και να ακολουθήσουμε αποδοτικότερα το πρόγραμμα αποκατάστασής μας. Δεν παίρνουμε φάρμακα για να αντιμετωπίσουμε πιθανό νευρολογικό πρόβλημα, δε μας θεραπεύει άμεσα το όποιο φάρμακο.
Χρησιμοποιούνται απλά αναλγητικά, μυοχαλαρωτικά φάρμακα, μη στεροειδή ή στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ένα από αυτά είναι και η κορτιζόνη), φάρμακα που μιμούνται τη δράση των οπιοειδών, ή και οπιοειδή φάρμακα. Όλα ανάλογα με την ιατρική ένδειξη και τη φάση και ένταση του προβλήματος. Στην περίπτωση χρόνιου πόνου (ο λεγόμενος χρόνιος νευροπαθητικός πόνος), με την απαραίτητη προϋπόθεση ελέγχου και αποκλεισμού παθολογίας που μπορεί να αντιμετωπιστεί χειρουργικά, χρησιμοποιούνται τα νευροληπτικά φάρμακα, ή και αντικαταθλιπτικά φάρμακα.
Απαράβατος κανόνας: ο συνολικός ιατρικός έλεγχος του ασθενούς, ώστε να αποφύγουμε αρνητικές αλληλεπιδράσεις φαρμάκων, ή επίπτωση της φαρμακευτικής αγωγής σε άλλα υπάρχοντα ιατρικά προβλήματα (απλό παράδειγμα, δεν παίρνουμε αντιφλεγμονώδη φάρμακα ή κορτιζόνη όταν πάσχουμε από υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη, καρδιακή αρρυθμία, ή όταν παίρνουμε ήδη αντιπηκτικά φάρμακα). Και δεν υπερβαίνουμε ένα σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, περίπου των δύο εβδομάδων, λήψης φαρμακευτικής αγωγής, όταν αυτή δεν είναι αποτελεσματική.
Η φυσικοθεραπεία είναι αναπόσπαστο μέρος της θεραπευτικής αντιμετώπισης ενός ασθενούς σπονδυλικής στήλης – και ο φυσικοθεραπευτής πολύτιμος συνεργάτης του ιατρού σπονδυλικής στήλης. Η φυσικοθεραπευτική αντιμετώπιση περιλαμβάνει φυσικές τεχνικές αναλγησίας (το πρώτο βήμα σε κάθε προσέγγιση ασθενούς σπονδυλικής στήλης), αλλά κυρίως λειτουργική εκτίμηση, έλεγχο της κινησιολογίας, ενδυνάμωση μυικών ομάδων αλλά και συνολικά του σώματος και εκπαίδευση σε μοτίβα κίνησης και καθημερινών δραστηριοτήτων. Σε ασθενείς μετεγχειρητικής αποκατάστασης ακολουθούνται τα ίδια βήματα, με ακόμη μεγαλύτερη έμφαση στην επανεκπαίδευση κινήσεων και δραστηριοτήτων, ακόμη και στην ψυχολογική υποστήριξη και στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης του χειρουργημένου ασθενούς. Τέλος, πολύ σημαντικό έργο έχει ο φυσικοθεραπευτής που αναλαμβάνει την αποθεραπεία – αποκατάσταση ασθενών με μικρότερο ή μεγαλύτερο νευρολογικό έλλειμμα, ως συνέπεια πάθησης ή κάκωσης της σπονδυλικής στήλης.
Το πρόγραμμα φυσικοθεραπείας κάθε ξεχωριστού ασθενούς πρέπει να συμφωνείται, και να τροποποιείται έγκαιρα όπου χρειάζεται, μέσα από αρμονική συνεργασία του ιατρού σπονδυλικής στήλης και του φυσικοθεραπευτή, χωρίς κανένας να υπερβαίνει τον απόλυτα διακριτό του ρόλο.
Η χρήση εξωτερικών κηδεμόνων είναι επίσης μια μορφή συντηρητικής θεραπείας. Χρησιμοποιούνται για να ανακουφίσουν από τον επώδυνο μυικό σπασμό, όπως μετά από μια κάκωση της σπονδυλικής στήλης, ή μια έξαρση ενός χρόνιου εκφυλιστικού νοσήματος. Υπάρχουν διαφόρων τύπων αυχενικοί κηδεμόνες (που επιτρέπουν περισσότερη ή λιγότερη φόρτιση στους αυχενικούς μύες και κίνηση της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης), όπως και διάφοροι τύποι θωρακοοσφυϊκών κηδεμόνων. Οι κηδεμόνες δεν εφαρμόζονται για τη θεραπεία των κακώσεων (δεν “κολλάει” το κάταγμα, επειδή φοράω κηδεμόνα), ούτε για τη θεραπεία ενός εκφυλιστικού προβλήματος (δεν “ανατάσσεται” μια κήλη μεσοσπονδύλιου δίσκου, επειδή φοράω μια ελαστική ζώνη οσφύος, ή ένα μαλακό αυχενικό κολάρο). Ομοίως, δεν εφαρμόζονται κηδεμόνες μετά από τις σύγχρονες χειρουργικές επεμβάσεις (δε μου προσφέρει ο κηδεμόνας μετεγχειρητικά σταθερότητα, γιατί αλλιώς “θα χαλάσει το χειρουργείο”, ή “θα κουνηθούν τα υλικά”).
Στη συντηρητική θεραπεία των παραμορφώσεων της σπονδυλικής στήλης (σκολίωση και κύφωση) των παιδιών – επ’ ουδενί των ενηλίκων – οι κηδεμόνες έχουν σημαντική θέση. Όπου υπάρχει ιατρική ένδειξη συντηρητικής θεραπείας με τη χρήση κηδεμόνα (ανάλογα με τον τύπο της παραμόρφωσης, την ηλικία του παιδιού και την πρόγνωση της εξέλιξης), οι κηδεμόνες εφαρμόζονται όχι για να διορθώσουν ή εξαλείψουν την παραμόρφωση, αλλά για να ελέγξουν ή και αναστείλουν τον ρυθμό επιδείνωσης της και να δώσουν χρόνο περισσότερο φυσιολογικής σκελετικής, μυϊκής και συνδεσμικής ωρίμανσης του παιδιού. Πάντοτε μέσα στις ιατρικές ενδείξεις των ηλικιακών ορίων εφαρμογής των κηδεμόνων και με μέριμνα για την αποδοχή του και την καλή ψυχική υγεία του παιδιού.
Οι θεραπείες πόνου είναι λιγότερο παρεμβατικές θεραπείες οι οποίες προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το σύμπτωμα, δηλαδή τον πόνο, και όχι αιτιολογικά την πάθηση που τον προκαλεί.
Εφαρμόζονται κυρίως στις εκφυλιστικές (σπονδυλαρθρίτιδα, σπονδυλική στένωση) και στις φλεγμονώδεις (ιερολαγονίτιδα) παθήσεις της σπονδυλικής στήλης και καλό είναι να ακολουθούνται από ένα πρόγραμμα φυσικοθεραπείας – αποκατάστασης. Τέτοιες είναι οι διαφόρων τύπων στοχευμένες εγχύσεις αντιφλεγμονωδών και αναλγητικών φαρμάκων (επισκληρίδιος έγχυση, ενδοτρηματικές εγχύσεις, εγχύσεις αποκλεισμού μικρών αρθρώσεων – facet-blocks), και μπορούν να εφαρμοστούν σε όλες τις μοίρες της σπονδυλικής στήλης, ανάλογα με την εντόπιση του εκφυλιστικού προβλήματος (αρθρίτιδας, στένωσης ή κήλης μεσοσπονδυλίου δίσκου). Σε περισσότερο επώδυνες μορφές σπονδυλαρθρίτιδας, ή σε εξάρσεις φλεγμονωδών νόσων (οροαρνητικές σπονδυλαρθροπάθειες, π.χ. αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα με έξαρση ιερολαγονίτιδας) εφαρμόζεται η απονεύρωση αρθρώσεων με υπερήχους (RF – Radio Frequency Ablation).
Ξεχωριστή θέση στη θεραπεία του χρόνιου νευροπαθητικού πόνου (ασθενείς που έχουν υποστεί νευρολογική βλάβη και κατάλοιπο αυτής είναι ο χρόνιος βασανιστικός νευροπαθητικός πόνος) έχει η εμφύτευση, βάσει ειδικού πρωτοκόλλου – μετά από δοκιμαστικό διάστημα περίπου ενός μηνός – μόνιμου νευροδιεγέρτη/νευροτροποποιητή (συσκευή η οποία μπλοκάρει τα επώδυνα ερεθίσματα από το να διεγείρουν τον εγκεφαλικό φλοιό).
Η σπονδυλική στήλη έχει διττό ρόλο. Είναι ένα σύνθετο μηχανικό σύνολο, που έχει βασικό στηρικτικό ρόλο για τον κορμό του ανθρώπου, αλλά, και κατ’ επέκταση, μηχανική αλληλεπίδραση με όλες τις μεγάλες αρθρώσεις κυρίως των κάτω, αλλά και των άνω άκρων. Παράλληλα, γειτνιάζει άμεσα και προσφέρει μηχανική προστασία σε μέρος του κεντρικού νευρικού συστήματος, τον νωτιαίο μυελό και τις νωτιαίες νευρικές ρίζες. Για τον λόγο αυτό, οι παθήσεις και οι κακώσεις της σπονδυλικής στήλης μπορεί να έχουν διπλή επίπτωση, τόσο στη νευρολογική ακεραιότητα και λειτουργία, όσο και στη μηχανική λειτουργία του ανθρωπίνου σώματος. Επομένως, η χειρουργική θεραπεία των παθήσεων και κακώσεων της σπονδυλικής στήλης οφείλει να λαμβάνει υπ’ όψιν και τις δύο αυτές παραμέτρους, οι οποίες είναι αλληλένδετες.
Ιστορικά, μέχρι τα προηγούμενα 100 χρόνια, οι χειρουργικές επεμβάσεις σπονδυλικής στήλης αποσκοπούσαν αποκλειστικά στην αντιμετώπιση νευρολογικών βλαβών, που επέφεραν κυρίως κακώσεις ή λοιμώδεις νόσοι της σπονδυλικής στήλης. Η έννοια της νευρικής αποσυμπίεσης εφαρμόζεται από τα βάθη της ιστορίας μέχρι και σήμερα. Η σκελετική έλξη, που είναι μια μορφή νευρικής αποσυμπίεσης αναφέρεται ήδη από το 3.500 π.Χ., ενώ η πρώτη χειρουργική επέμβαση αποσυμπίεσης, που είναι η πεταλεκτομή, πραγματοποιήθηκε από τον Παύλο τον Αιγινήτη, περί το 650 μ.Χ. Επεμβάσεις πεταλεκτομών, για νευρική αποσυμπίεση μετά από κατάγματα, όγκους ή λοιμώξεις σπονδυλικής στήλης, γίνονταν στις αρχές του 19ου αιώνα, όχι όμως με καλά αποτελέσματα λόγω πλημμελούς αναισθησίας και απουσίας αντιβιοτικών. Αντίστοιχα, η σύλληψη της μηχανικής διόρθωσης παραμορφώσεων της σπονδυλικής στήλης οδήγησε στην πρώτη προσπάθεια χειρουργικής διόρθωσης σκολίωσης και σπονδυλοδεσίας το 1839 από τον Jules Guerin, που οδηγήθηκε όμως σε τραγική αποτυχία. Αποτέλεσμα ήταν οι αντίστοιχες χειρουργικές προσπάθειες να ανασταλούν για τα επόμενα 100 περίπου χρόνια. Το 1911 ο Russell Hibbs χειρουργικά διορθώνει μια κύφωση σπονδυλικής στήλης λόγω φυματιώδους σπονδυλίτιδας, τοποθετώντας μεταξύ των υγιών σπονδύλων ένα τμήμα πλευράς, αφού δεν υπήρχαν ακόμη μεταλλικά εμφυτεύματα.
Η νεώτερη χειρουργική της σπονδυλικής στήλης ουσιαστικά αρχίζει το 1932, όταν οι Mixter και Barr πραγματοποίησαν την πρώτη οσφυϊκή δισκεκτομή. Τη δεκαετία του ’50 αρχίζουν να γίνονται οι επεμβάσεις αυχενικής δισκεκτομής και σπονδυλοδεσίας με οστικό μόσχευμα από τον Cloward, ενώ τη δεκαετία του ’60, με την ανακάλυψη του χειρουργικού μικροσκοπίου, πραγματοποιούνται οι πρώτες μικροδισκεκτομές. Παράλληλα, αρχίζουν να σχεδιάζονται και να χρησιμοποιούνται τα πρώτα μεταλλικά εμφυτεύματα.
Η σύγχρονη χειρουργική της σπονδυλικής στήλης εστιάζει επομένως τόσο στην πλήρη, αποτελεσματική και ασφαλή νευρική αποσυμπίεση, όσο και στην αποκατάσταση, διόρθωση ή διατήρηση της μηχανικής λειτουργίας της σπονδυλικής στήλης, με τις διάφορες υπάρχουσες και αλληλοσυμπληρούμενες χειρουργικές τεχνικές σπονδυλοδεσίας. Συνδυάζοντας τις νεώτερες τεχνολογικές εξελίξεις, που επιτρέπουν ελάχιστης παρεμβατικότητας χειρουργικές επεμβάσεις (MIS), με απόλυτη ακρίβεια και ασφάλεια για τον ασθενή, και τα εξελιγμένης τεχνολογίας εμφυτεύματα, που εξασφαλίζουν μηχανική σταθερότητα και βιολογική συνέργεια.
Ειδικότερα, οι χειρουργικές επεμβάσεις που πραγματοποιούνται, ανάλογα με την εκάστοτε ιατρική ένδειξη, είναι οι εξής:
– πρόσθια αυχενική δισκεκτομή και σπονδυλοδεσία με αυχενικό κλωβό
– πρόσθια αυχενική σωματεκτομή και σπονδυλοδεσία με πλάκα-βίδες και κλωβό αντικατάστασης σώματος
– πρόσθια αυχενική δισκεκτομή και αντικατάσταση με πρόθεση μεσοσπονδυλίου δίσκου (διατήρηση κινητικότητας σπονδυλικού διαστήματος)
– οπίσθια αυχενική διαδερμική δισκεκτομή (μέσω διαστολέα δέρματος – tube)
– οπίσθια αυχενική αποσυμπίεση και σπονδυλοδεσία
– οπίσθια θωρακική αποσυμπίεση και σπονδυλοδεσία
– οπίσθια διαδερμική θωρακική σπονδυλοδεσία
– πρόσθια θωρακική σωματεκτομή και σπονδυλοδεσία με πλάκα-βίδες και κλωβό αντικατάστασης σώματος
– οπίσθια διαδερμική οσφυϊκή μικροδισκεκτομή (μέσω διαστολέα δέρματος – tube)
– οσφυϊκή ενδοσκοπική μικροδισκεκτομή
– οπίσθια οσφυϊκή δυναμική σπονδυλοδεσία (διατήρηση κινητικότητας σπονδυλικού διαστήματος)
– οπίσθια οσφυϊκή αποσυμπίεση και υβριδική σπονδυλοδεσία (διατήρηση κινητικότητας σπονδυλικού διαστήματος σε μέρος της οσφυϊκής μοίρας)
– οπίσθια οσφυϊκή αποσυμπίεση και σπονδυλοδεσία
– οπίσθια διαδερμική αποσυμπίεση και σπονδυλοδεσία
– εκτεταμένες οπίσθιες αυχενοθωρακικές ή θωρακο-οσφυο-ιερολαγόνιες σπονδυλοδεσίες, με ποικίλες οστεοτομίες σπονδυλικής στήλης, για τη διόρθωση παραμορφώσεων σπονδυλικής στήλης (παιδιών και ενηλίκων)
– συνδυασμένες εκτεταμένες πρόσθιες και/ή οπίσθιες επεμβάσεις αντιμετώπισης όγκων σπονδυλικής στήλης, με οστεοτομίες και σωματεκτομές, σε όλα τα επίπεδα της σπονδυλικής στήλης
– κυφοπλαστική – διαδερμικές επεμβάσεις ενίσχυσης των σπονδυλικών σωμάτων, σε όλα τα επίπεδα της σπονδυλικής στήλης (αυχενική, θωρακική και οσφυϊκή μοίρα, ιερό οστό).
– θερμική εκτομή μεταστατικών βλαβών της σπονδυλικής στήλης με τη χρήση υπερήχων (RF Ablation) σε συνδυασμό με επεμβάσεις ενίσχυσης των σπονδυλικών σωμάτων ή/και σπονδυλοδεσία.
Ανακεφαλαιώνοντας, στόχος του ιατρού σπονδυλικής στήλης οφείλει να είναι η πολύπλευρη εκτίμηση του κάθε ξεχωριστού ασθενούς και η τελική προσφορά της ιδανικής, για τον συγκεκριμένο ασθενή, εξατομικευμένης λύσης. Επιλέγοντας από πληθώρα θεραπευτικών επιλογών τον άριστο συνδυασμό τους.